O CONTACONTOS

Teño ganas de deixar folgar un pouco este tema da literatura de tradición oral. Pero non podo esquecer que esta foi a primeira fonte das miñas curiosidades infantís e, en certo modo, o primeiro e máis forte convite a iniciar a lectura dos libros. ¡Canto teño disfrutado con eses mestres que son todos os contadores de historias!
O contacontos, home ou muller, aparece diante dos que escoitan as súas historias como unha persoa moi sabida, con moita experiencia da vida. E cando o oínte é un neno ou nena, un rapaz ou rapaza, o contacontos é, ademais, un xenio, un mago con poderes sobrenaturais capaz de convocar e facer presentes aos máis insospeitados personaxes e acontecementos.
Dende a miña primeira publicación dun ramallete de contos, Antoloxía de contos populares de Galicia (1993), até a miña Escola da lareira (2007), sempre tiven moi presentes a algúns dos moitos contacontos que teño escoitado ao longo da miña vida. Sempre, teño de recoñecelo, sentín unha enorme debilidade polo conto popular e unha grande admiración polas persoas que os contan. Lembro con especial agarimo, de entre estas, a miña avoa materna, Mamamaría, unha muller excepcional, se cadra un pouco meiga, pero a mellor madriña que a sorte me puido deparar. Ademais dos ovos de Pascua, que eran unha obriga, sempre que lle escribía unha carta para os meus tíos Manolo e Lino, en Bos Aires e Montevideo respectivamente, Mamamaría agasallábame con abondosas e delicadas merendas e unha cunca de leite de cabra que ela muxía para min sempre que a visitaba na súa casa. Miña avoa paterna, Xoana, fartábanos a todos os netos, unha boa manada, coas súas fornadas de pan branco que cocía polas festas do mes de Agosto. Os seus contos, moi ao contrario do que acontecía cos de Mamamaría, sempre contos de meigos e meigas, de defuntos e de aparecidos, de demos e de trasnos, os da avoa Xoana sempre eran contos de risa e de picardías. A ela facíalle gracia que miñas primas taparan os oídos para non escoitarlle aqueles contos que logo llñe tiñan que confesar ao crego. Mamamaría era unha muller moi seria, a avoa Xoana sempre estaba de risa. Manuel de Perilla e o meu primo Ramón da Cruzana eran un mundo interminable de contos. A meu primo gustábanlle os contos de curas e a Manuel de Perilla, un homiño maior, solteiro e solitario, gustábanlle todos. Axudarlles en algún traballo, como coidándolles as vacas que pastaban no prado, podía significar un ou varios contos. Hai que dicir que tanto aos meus primos coma a min non nos importaba que nos contaran un mismo conto varias veces. Se cadra porque sempre había algunha novidade en cada vez que os contaban.
Endebén, dos contacontos que eu coñecín, a persoa que máis contos sabía e que mellor os sabía contar era meu pai. A xente dicía que a maioría os inventaba el mesmo, confundindo, se cadra, o diferente modo de contalos cando o facía a petición dos siareiros que acudían polas noites ás xuntanzas que se celebraban no seu taller de zapatería ou cando contaba un conto para explicarlle algo a un dos seus aprendices, ben que se poida dicir que a maioría das veces meu pai contaba os contos á petición, é dicir, contaba o conto que en cada momento lle pedían. Sen dúbida, o que máis lle gustaba a xente non era o conto en si mesmo senón o modo como o meu pai o contaba, sempre con tal respecto ao seu relato que non dubidaba un intre en interromper o seu traballo para escenificar mellor determinados momentos do mesmo. Eu, aínda que procuraba esconderme, case sempre tiña que abandonar o local. O contacontos era, neste sentido, de todo inflexible coa miña desmedida curiosidade.
En xeral, tal como acontecía cos contos da miña avoa Xoana, os maiores eran abondo permisivos cos nenos e nenas. Os contos colorados, dos que dicía o antropólogo Xosé Manuel González Reboredo "Os contos en contexto", en Galicia de conto, 2005)
que “teñen todos eles un denominador común, o de aludir á sexualidade" non eran precisamente os que merecían un maior coidado por parte dos narradores cando había roupa estendida. Despois de todo, os pequenos sabían destas cousas moito máis do que lles puideran ensinar os maiores. Eran mesmo os contos de medo, de mortos e de aparecidos, de bruxas e bruxos e do demo os que desacougaban máis aos pais dos cativos, quizás porque os seus pesadelos nocturnos non os deixaban dormir.
Prométovos un destes contos colorados para a próxima entrega. Meu pai, a quen llo escoitei, rotulábao "¡Mariangulo, Mariangulo!". Nunca me atrevín a publicalo e, non obstante, meu pai non me fixo saír fóra do taller aínda que eu non tiña entón máis de nove anos. Se miña nai protestaba diante destas liberdades do meu pai, el sempre contestaba:
–Non te preocupes, muller. O que non entenda non lle fai ningún dano e o que entenda, moito menos.