MIÑAS DONAS, MEUS SEÑORES...

–IV–
Non fai falta ser xornalista de profesión para saber que o primeiro que debe condicionar o exercicio da escritura xornalística é o coñecemento claro, o máis preciso posible, do seu destinatario. Sen dúbida, aos colaboradores de El Correo Cultural. Artes y Letras facíanos unha grande ilusión soñar coa posibilidade dese pequeno lector que, no exercicio desa liberdade que tamén se aprende, se deixa levar pola súa curiosidade para follear o xornal que, con tanta seriedade, lé tódolos días o seu pai, o seu mestre, tódalas persoas que dalgún xeito el admira e intenta imitar. Algunhas das seccións de El Correo Cultural, como "Creación", reservada para escritores mozos, ou a "A voz dos poetas", dedicada a poetas noveles, non terían doada explicación se non se tivera en conta esta preocupación dos seus coordinadores por chegar directamente aos lectores máis novos. Pero non podiamos esquecer que, en xeral, ían ser mesmo as persoas maiores, –os pais, os mestres–, os primeiros destinatrios das nosas páxinas.
Preocúpabanos, evidentemente, acertar na colaboración, dende un periódico, a estimular no rapaz, nese pequeno lector buscador de camiños e, sobre todo, do seu propio camiño –iso que chamamos a madurez–, a necesidade de asumir persoalmente unha certa responsabilidade na elección das súas propias lecturas. Unha preocupación que, tratándose de rapaces de 3 a 15/16 anos –ensinanza Preescolar, Primaria e Secundaria– só dun xeito moi indirecto podía, pensamos, atopar unha solución satisfactoria a través das páxinas dun xornal.
A complexidade deste problema, é dicir, da relación entre a literatura infantil e xuvenil, e o xornal, acrecéntase aínda en calquera intento de precisar o que entendemos e, en xeral, se entende por este tipo de literatura. ¿Que é, de certo, o que define e delimita o que chamamos literatura infantil e xuvenil no contexto da literatura? ¿Acaso a mediocridade do producto ou se cadra o xeño do autor? ¿Debemos quizais entender como literatura infantil e xuvenil aquela que sabe dicir, amablemente, cousas que non firen a donda sensibilidade do neno ou nena, ou aquela outra que lle ensina aos pequenos e máis novos cousas útiles e prácticas? ¿Será só literatura infantil ou xuvenil aquela que lle agasalla ao lector momentos de inxenuo entretenemento ou que se presenta cun claro carácter didáctico? Diante de tales preguntas e outras semellantes, un non sabe, se non, disimular como pode a súa ousadía, cando no máis fondo de si mesmo, pensa, simplemente, que a literatura infantil e xuvenil non pode ser moi diferente da mellor literatura para adultos. Sempre dende o respecto ao principio de que só aquilo que poida entender e, polo mesmo, gozar –o mundo do neno e as súas inquedanzas son diferentes dos das persoas maiores– poden contribuir ao seu desenvolvemento persoal. Nada lle afecta ao neno ou nena aquilo que non lle importa ou que o adulto non lle logra facer atractivo.
En calquera caso, esta literatura, que dicimos para eles, debe ser capaz, coa mesma trascendencia que se lle esixe á literatura sen calificativos reductores, de dar resposta a cada un deles e a cada unha das súas mil preguntas, abrir camiños no tempo, espertar soños e colaborar a desenvolver nos seus corazóns ideais universais de xustiza, de solidariedade, de cobizas dun mundo cada vez máis humano.
Os pais e os mestres deberían, pois, atopar nas nosas páxinas suxerencias que foran máis alá dunha simple valoración artística, literaria... das obras comentadas. Así, pensamos, que, sempre no ámbito do maior respecto á curiosidade e á intelixencia do neno –os nenos non son adultos pequenos, e, moito menos, adultos tontos–, nestas presentacións ao público de libros infantís e xuvenís, era obrigado ter presente a importancia que a lectura ten na conformación da persoalidade do lector, sobre todo a través da enorme capacidade do lector máis novo, para se identificar cos seus personaxes e se confundir cos sus universos.
Un xeito de crítica é, ¿que dúbida cabe?, o silencio. Podiamos, pois, calar ou deixar nun segundo plano obras e autores que non deran resposta axeitada ás cobizas xustas dun lector que puidera intentar buscar nas nosas páxinas unha orientación ou un consello. Particularmente, como xa dixen antes, non teño moi claro nin tan siquera o que é de verdade unha literatura infantil e, ¡non digamos!, unha literatura xuvenil. Pero non me gustan as seleccións nin as adaptacións que disimulan formas de censura –pode que o tratamento máis adecuado sexa nestes casos aconsellar un aprazamento para unha lectura máis rendable da obra tal como a concibiu o seu propio creador–, e moito menos calquera clase de literatura que intenta impoñer un modelo ríxido, pechado, definitivo, de sociedade e, sobre todo, de home, –cada tempo e cada pobo impuxo modelos diferentes dun e doutro e non sempre con acerto–, optando, con sincero entusiasmo, por aquela literatura que cre na creatividade do neno e nas posibilidades do ser humano para loitar por un mundo sempre mellor. Ben que –é obrigado confesalo– que nin a mellor literatura infatil e xuvenil, nin nós mesmos somos, neste sentido, de todo inocentes.
A boa literatura, infantil, xuvenil ou para adultos, ten sempre un sentido didáctico, é dicir, ensina algo, aínda que tal condición non deba nacer mesmo da intención do autor senón do propio carácter da obra, é dicir, precisamente da súa bondade. Con todo, en El Correo Cultural. Artes y Letras non renunciamos nunca o comentario de obras especificamente de carácter didáctico, nin nos amosamos en principio, contrarios a elas, sobre todo, cando o seu obxectivo prioritario era, mesmo, estimular o espírito de iniciativa e de reflexión do lector máis novo. A nosa obriga, tal como nós pensamos, é, nesta función de profesores-periodistas, informar dende a nosa propia concepción do home, coma ser libre, e do mundo, coma obra da solidariedade humana.
Na ilusión sempre de estarmos dalgún xeito contribuíndo, dende unha aula tan impresionante como é, evidentemente, un periódico, a facer máis realidade un ensino que, como adiantaba pouco antes, non esqueza a importancia da súa triple función de ensinar "a vivir, a convivir e a traballar". A convivir e a traballar ensina a escola... A vivir no ámbito da cultura, aguzando a sensibilidade, desenvolvendo a capacidade de admiración e gozo da beleza, espertando cobizas dun mundo máis xusto, máis solidario, máis humano..., convidándo a un permanente reencontro con nós mesmos a través dos camiños debuxados nos soños dos grandes creadores de máxicos universos... ensinan os libros de contos e de historias e de poesía..., os contos, as historias e a poesía.