LIBROS PARA VOLVER A LER: TRES OBRAS MESTRAS

Quero lembrar aquí o resultado máis inmediato de tres lecturas inesquecibles ben que correspondentes a distintas etapas da miña vida. Cada unha delas dalgún xeito responsables de parte deses camiños que ao longo dos anos me correspondeu andar.
Cuerpos y almas , do escritor francés M. Van der Meersch, caeu nas miñas mans cando eu estudaba primeiro de Filosofía e Letras. O encontro con esta obra estivo a punto de proporcionarlle ao meu pai unha profunda alegría, obrigándome a abandonar os estudos dunha carreira que non lle dicía nada, que non alcanzaba a entender para que podía servir, habendo como había a posibilidade de poderme facer avogado ou médico. Esta última foi, precisamente, a alternativa que me ofrecía aquel apaixoado escritor, o mozo M. Van der Meersch, coa súa novela Cuerpos y almas. Nada podía ser máis suxerente nin encadeador que a historia daquel médico novo, Michael, fillo dunha familia ilustre, capaz de renunciar a todo por salvagardar e defender os seus principios, particularmente a súa idea dunha autèntica medicina, màis unida á natureza e menos mercurial. De certo, algunhas das teorías mèdicas defendidas por Van der Meersch pode que estean hoxe superadas, pero en absoluto o poder irresistible da súa prosa para atraer ao seu campo ao lector máis despreocupado, para lle facer ver e entender ao estudante dubidoso a verdadeira forza e sentido da súa vocación como médico.
Outras razóns, que non son do caso, impediron, endebén, que tal opción se fixera realidade en min. Postos a elixir, tiña de ser, mesmo, outra obra literaria, Dioses, tumbas y sabios, do escritor alemán C. W. Ceram, publicada por primeira vez en 1949, a que definitivamente, en contra das dúbidas do meu proxentitor, me convencera do acerto da miña primeira elección. Que marabilla o mundo misterioso da Arqueoloxía! Dividida en catro libros, dedicados ao mundo grego, ao Antiguo Egipto, e ás civilizacións precolombinas, a obra Dioses, tumbas y sabios péchase cun quinto libro titulado Sobre los libros de historia de la arqueología que todavía no pueden escribirse. Unha invitación apaixoante para os amantes da aventura arqueolóxica e, en xeral, para todo aquel que soñe co descubrimento dos grandes segredos da Historia.
Os meus alumnos serían convidados en diferentes ocasións a realizaren este mesmo encontro con estas dúas obras. Os libros ben escollidos poden ser, entre outras cousas, un espléndido curso de orientación profesional!
O terceiro libro do que quero lembrame hoxe, aínda que moito máis moderno, está dalgún xeito na liña deste último. Refírome ao magnífico traballo do erudito Dick Teresi titulado Los grandes descubrimientos perdidos (Ed. Crítica). Se aos dous anteriores lles debo en boa parte a seguridade de non me ter equivocado de todo na elección dos meus estudos e, incluso, da miña profesión, a este terceiro débolle, sobre todo, a xustificación erudita dunha idea que foi sempre parte esencial da miña vida: a idea de que só, para non ser moi duros, a máis profunda ignorancia puido consentir e xustificar, aínda hoxe, a destrución e aniquilamento de fontes de futuro tan importantes para a humanidade como o eran sen dúbida algunhas das cultura primitivas actualmente de todo esquecidas. Como nos lembra o autor de Los grandes descubrimientos perdidos, os cementos matemáticos da ciencia occidental, por exemplo, proceden dos indios, dos chinos, dos árabes, dos babilonios e dos maias; a astronomía comezou na antiga India e floreceu no mundo árabe; os chinos observaron, dataron e interpretaron os eclipses arredor do 1400 a.C; fai cinco mil anos, os sumerios defenderon que a Terra era redonda; sabios chinos e árabes utilizaron fósiles para estudar cientificamente a historia do noso planeta; a química china é hoxe un tesouro olvidado por case todos; os indios quechuas do Perú foron os primeros en vulcanizar o caucho; e así centos e centos de exemplos que nos levan moi lonxe do tópico mundo grego como orixe de todo o coñecemento occidental. Alguén pregúntase hoxe qué tería acontecido se, en vez de masacralas, se tiveran potenciado aquelas posibilidades científicas? Podemos, de certo, estar seguros de que ese progreso do que tan orgullosos nos sentimos logrou superar as posibilidades que, na realidade, ofrecían aquelas antigas culturas? O caso dos chinos pode, se cadra, ser ilustrativo. Con todo, nunca deixarei de pensar no que puido ser o mundo actual se aquelas fontes do saber humano puideran avanzar no desenvolvemento das súas indiscutibles posibilidades.

LIBROS PARA VOLVER A LER: UN TRATADO DE AGRICULTURA

Penso que van sendo horas de volver ao tema principal deste meu blog. Sen dúbida, a reforma educativa que se nos anuncia vai merecer máis dun comentario nestas páxinas, pero non fai falta –penso– insistir máis na introdución.
Os libros foron sempre a miña debilidade, dende moi pequeno. Logo, co paso dos anos convertíronse no meu modo de vida, como lector, e nun dos meus grandes entretementos, como autor. Gustaríame dicir que foron e son unha das grandes paixóns da miña vida, pero mentiría; coido que tampouco foron nunca tanto. E agora, con tantos anos encima, síntoo, sinto que non lles tivera dedicado máis tempo.
Un antigo profesor, don Manuel Fernández, preguntoume en certa ocasión: "Señor Quintáns, vostede de quen se considera discípulo?" Cunha enorme sorpresa para o meu admirado mestre, resposteille: "Penso, don Manuel, que, intelectualmente, son fillo biolóxico das miñas lecturas e fillo adoptivo de todos os meus profesores e profesoras. Mentiría –expliqueille– se lle dixera que me sinto especialmente debedor dun determinado mestre. No meu modo de ser, de pensar e até de sentir hai un pouquiño de cada unha das persoas e dos libros que me acompañaron e me acompañan aínda hoxe." E non puiden evitar contarlle unha experiencia que teño repetido moitas veces:
"A miña primeira mestra, dona Pastora González y González, prestoume un libro, con moitas ilustracións, sobre o mundo da agricultura. Eu lino con moita curiosidade e, cando o acabei, devolvínllo de seguida. "¿Gustouche?" –preguntoume dona Pastora. Avergonzado e temeroso de que a miña resposta me privara de novos préstamos, baixando a cabeza, contesteille: "Non moito, señora mestra." Dende aquel día, dona Pastora soubo que aquel neno non nacera para labrador e non parou un momento até que logrou que alcazara unha beca que lle permitira deixar aldea e puidera iniciar os seus estudos na cidade.
"E de min aprendeu algo, señor Quintáns?" ––insistiu o meu profesor de Historia, don Manuel Fernández. "Tamén, don Manuel, tamén. De vostede aprendín, entre outras moitas cousas, que a Historia nos proporciona os máis suxerentes modelos para loitar por un mundo mellor, máis libre, máis xusto e máis solidadrio. Eu lémbrome sempre de vostede e das súas clases cando se fala, sen dúbida con razón, de suprimir da ensinaza as denostadas listas dos reis visigodos. Pero non podo evitar a perigosa sospeita do que pode representar no ensino o baleiro do coñecemento dos grandes homes e mulleres que, coa súa entrega, xenerosidade e valentía, lograron agasallarnos este mundo no que vivimos. Parécelle pouco, profesor?" E don Manuel sorriu e convidoume a un café na súa casa.
Un bo libro na man dun bo mestre é o mellor instrumento, non só para axudar aos alumnos a penetrar con proveito no mundo da lectura e de mil coñecementos, senón tamén e sobre todo, para facer que estes descubran os diferentes camiños que a vida lle ofrece de cara a ese futuro co que, nesas fermosas idades, todos e todas soñan. Aínda que sexa un tratado de agricultura. Un libro sempre é un libro! Pero cando é un bo libro é, por enriba de todo, unha porta de entrada a eses mundos marabillosos cos que todos soñamos algunha vez.